Վելի պատմություն | History of Vel
Վաղ հնադարի հին ու հզոր պետություններից մեկի ՀԱՅԱՍԱՅԻ
հյուսիսային սահմանները հսկող բարձրադիր բնակավայր է ՎԵԼԸ , կառուցված Կուռ գետի ձախ ափին, անմատչելի բարձունքի վրա, նրա ծնունդը Հայկի ու Բելի ժամանակներով է թվագրվում,
իր անունը նույնպես, ըստ երևույթին, ժառանգել է երկու հզորներից մեկի Բելի անունից, եթե դա այդպես է, կարող է մեկ անգամ ևս փաստել Բելի հայրենական նախատիպ լինելու հանգամանքը: Հետագայում թուրք նվաճողները այնքան սիրեցին Արդահանի այդ չքնաղ բարձունքը, որ խանդով սկսեցին կոչել Վելիքօյ, իսկ հետո, ապրելով ու սիրահարվելով Վելին` այն վերանվանեցին ՍԵՎԻՄԼԻ: Այսօր /Բել-Վաալ-ՎԵԼ-Վելիքօյ-Սեվիմլին/ իր անսքող գեղեցկությամբ շարունակում է զարմացնել հյուրերին, ինչպես հազարամյակներ առաջ:
Երվանդ Լալայանի հաղորդած տեղեկությունների համաձայն վելցիների նախնիները լուսավորչական հայեր են եղել և տարբեր ժամանակներում, այլևայլ տեղերից եկել
և բնակվել են Վելում։ Ըստ Լալայանի, Արտահանի բեկը արգելել է Վելի և
շրջակա հայախոս գյուղերի բնակիչներին հայերեն խոսել և ամեն անգամ հայերեն
խոսելիս 50 բաղդադ տուգանք է նշանակել։ Հետագայում Վելում հաստատվում է մի
կապուցին քահանա, որը և աստիճանաբար գյուղացիների մեջ կաթոլիկություն է
տարածում։ Փաստորեն, թուրքերի ճնշմամբ ու մահվան սպառնալիքով վելցիներն
սկսում են թուրքերեն խոսել, ինչն աստիճանաբար նրանց իսլամացման կարող էր
տանել։ Դրա վառ ապացույցն է տասնամյակներ անց Վելում մնացած հայ կաթոլիկ
փոքրաթիվ համայնքի բռնի թուրքացումն ու իսլամացումը։ Վելցիների հայ մնալու
միակ ելքը մնացել է կաթոլիկություն ընդունելը, մանավանդ, որ Վելում
լուսավորչական քահանա չի եղել։ Որպես ցեղասպանության դրսևորում` թուրքերեն
խոսելու պարտադրված սովորությունից ձերբազատվելու համար
պահանջվեց երկար ժամանակ։ Ջավախքում հաստատվելուց հետո էլ երևույթն առկա
էր. վելցիների գիտակցությունում դեռևս կար թուրքական սպառնալիքի գործոնը:
ՎԵԼԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ...
Վելը թուրքերի թիրախում պատահականորեն չէր հայտնվել: Քաղաքակրթության բնօրրաններից մեկի Հայասայի հյուսիսում բնակվող ժողովուրդը թուրքերի համար քաղաքակրթվելու իսկական հումք էր հանդիսանում: Ձուլման քաղաքականությունը թյուրքական ցեղերի կողմից որդեգրվել էր Փոքր Ասիա ներխուժելուց ի վեր, որը ինքնահաստատման միակ ու անփոխարինելի միջոց էր նրանց համար: Բախվելով կարծր դիմադրության ու մեծ արդյունքի չհասնելով, նրանք հետագայում դիմեցին ավելի կտրուկ միջոցների` ֆիզիկական բռնությունների, բռնի հավատափոխման ու թուրքացման: Այս երևույթը համատարած դարձավ մեծ եղեռնից հետո, երբ հայերը անհամեմատ թուլացած էին: Իսկ վելցիների նկատմամբ, ինչպես նշեցինք, այն սկսվել էր դարեր առաջ, սակայն`շոշափելի արդյունք չէր տվել:
Քաղաքակրթական մակարդակների ահռելի տարբերությունը, որ առկա էր եկվորների և տեղաբնակների միջև, երկար ժամանակ թույլ չէր տալիս ավարտել ձուլման գործընթացը: Երվանդ Լալայանի նկարագրած ժամանակաշրջանում արդեն սկսվել էր ֆիզիկական հաշվեհարդարի ու ահաբեկման գործընթացը, որի դրսևորումներից էին` լեզու և ականջ կտրելը, մարդկանց առևանգումը և, ի վերջո, սպանությունները: Այս ամենը չկարողացան ընկճել վելցիներին: Օգտագործելով բազմադարյա փորձը, նրանք կարողացան ելք գտնել ստեղծված իրավիճակից: Շատ լավ գիտակցելով, որ միայն հավատափոխությունը կարող է տանել թուրքացման, նրանք սկսեցին հակառակը համոզել թուրքերին, որ հավատը երկրորդական է, իսկ ահա փոխելով լեզուն` իրենք ,,կդառնան թուրք,,: Թուրքերը, որքան էլ անսովոր է, հավատացին վելցիներին, արդյունքում` հայկական մի ստվար զանգված փրկվեց ֆիզիկական բնաջնջումից: Հաջորդ քայլով` օգտագործելով ավանդական կապերը եվրոպական պետություւնների հետ, նրանք իրենց վրա հրավիրեցին կաթոլիկ միսիոներների ուշադրությունը և նրանց օգնությամբ սկսեցին կաթոլիկություն ընդունել, որին թուրքական իշխանությունները մեծ ընդդիմություն ցույց չտվեցին, նկատի առնելով վելցիների թրքախոսությունը: Վատիկանի բարձր հովանավորությունը վերջնականապես փրկեց նրանց բնաջնջումից: Թուրքերից հարյուր տարի պահանջվեց հասկանալու իրենց գործած սխալը:
1918 թվականի մեծ արշավանքների ժամանակ Ջավախքում նախկին վելցիներից ստացած ծանր հարվածներից մազապուրծ թուրքական ջոկատները, Արտահան հասնելով որոշեցին ուղղել հարյուրամյա սխալը` մահմեդականացնելով Վելում մնացած փոքրաթիվ հայերին, որոնք հետագայում ձուլվելով թուրքերին` մի փոքր էլ մոտեցրին նրանց եվրոպացիներին:
Հարյուրամյակների ընթացքում դիմափոխված Թուրքիան, այսօր ձգտում է դեպի Եվրոհամայնք:
Ա.Կ.
Просмотров: 1903 |
|
հյուսիսային սահմանները հսկող բարձրադիր բնակավայր է ՎԵԼԸ , կառուցված Կուռ գետի ձախ ափին, անմատչելի բարձունքի վրա, նրա ծնունդը Հայկի ու Բելի ժամանակներով է թվագրվում,
իր անունը նույնպես, ըստ երևույթին, ժառանգել է երկու հզորներից մեկի Բելի անունից, եթե դա այդպես է, կարող է մեկ անգամ ևս փաստել Բելի հայրենական նախատիպ լինելու հանգամանքը: Հետագայում թուրք նվաճողները այնքան սիրեցին Արդահանի այդ չքնաղ բարձունքը, որ խանդով սկսեցին կոչել Վելիքօյ, իսկ հետո, ապրելով ու սիրահարվելով Վելին` այն վերանվանեցին ՍԵՎԻՄԼԻ: Այսօր /Բել-Վաալ-ՎԵԼ-Վելիքօյ-Սեվիմլին/ իր անսքող գեղեցկությամբ շարունակում է զարմացնել հյուրերին, ինչպես հազարամյակներ առաջ:
ՎԵԼԻ ՀՆԱԴԱՐՅԱՆ ԱՄՐՈՑԸ
Թուրքերն այն անվանում են Սեվիմլիկալեսի, բայց դա էական չէ: Ամրոցը կառուցված է ըստ երևույթին Հայասայի թագավորների օրոք, քանի որ Արարատյան թագավորության/Ուրարտու/ շրջանում այն վերակառուցվել և օգտագործվել է, որպես ռազմական հզոր շինություն, իր բարձր դիրքի ու աշխարհագրական հարմար տեղադրության պատճառով: Ամրոցը կառուցված է Կուռի ձախ ափին, կիրճի վրա, որը նրան անմատչելի է դարձրել հարձակումների ժամանակ: Հետագայում ամրոցը պարբերաբար վերակառուցվել է, ամրացվել, մինչև օտար նվաճողների ներխուժումը, իշխանական տների կողմից օգտագործվել է որպես ռազմական համալիր: Այսօր ամրակուռ ամրոցից մնացել են միայն պատերը:Երվանդ Լալայանի
հաղորդած տեղեկությունների համաձայն վելցիների նախնիները լուսավորչական հայեր են եղել և տարբեր ժամանակներում, այլևայլ տեղերից եկել
և բնակվել են Վելում։ Ըստ Լալայանի, Արտահանի բեկը արգելել է Վելի և
շրջակա հայախոս գյուղերի բնակիչներին հայերեն խոսել և ամեն անգամ հայերեն
խոսելիս 50 բաղդադ տուգանք է նշանակել։ Հետագայում Վելում հաստատվում է մի
կապուցին քահանա, որը և աստիճանաբար գյուղացիների մեջ կաթոլիկություն է
տարածում։ Փաստորեն, թուրքերի ճնշմամբ ու մահվան սպառնալիքով վելցիներն
սկսում են թուրքերեն խոսել, ինչն աստիճանաբար նրանց իսլամացման կարող էր
տանել։ Դրա վառ ապացույցն է տասնամյակներ անց Վելում մնացած հայ կաթոլիկ
փոքրաթիվ համայնքի բռնի թուրքացումն ու իսլամացումը։ Վելցիների հայ մնալու
միակ ելքը մնացել է կաթոլիկություն ընդունելը, մանավանդ, որ Վելում
լուսավորչական քահանա չի եղել։ Որպես ցեղասպանության դրսևորում` թուրքերեն
խոսելու պարտադրված սովորությունից ձերբազատվելու համար
պահանջվեց երկար ժամանակ։ Ջավախքում հաստատվելուց հետո էլ երևույթն առկա
էր. վելցիների գիտակցությունում դեռևս կար թուրքական սպառնալիքի գործոնը:
ՎԵԼԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ...
Վելը թուրքերի թիրախում պատահականորեն չէր հայտնվել: Քաղաքակրթության բնօրրաններից մեկի Հայասայի հյուսիսում բնակվող ժողովուրդը թուրքերի համար քաղաքակրթվելու իսկական հումք էր հանդիսանում: Ձուլման քաղաքականությունը թյուրքական ցեղերի կողմից որդեգրվել էր Փոքր Ասիա ներխուժելուց ի վեր, որը ինքնահաստատման միակ ու անփոխարինելի միջոց էր նրանց համար: Բախվելով կարծր դիմադրության ու մեծ արդյունքի չհասնելով, նրանք հետագայում դիմեցին ավելի կտրուկ միջոցների` ֆիզիկական բռնությունների, բռնի հավատափոխման ու թուրքացման: Այս երևույթը համատարած դարձավ մեծ եղեռնից հետո, երբ հայերը անհամեմատ թուլացած էին: Իսկ վելցիների նկատմամբ, ինչպես նշեցինք, այն սկսվել էր դարեր առաջ, սակայն`շոշափելի արդյունք չէր տվել:
Քաղաքակրթական մակարդակների ահռելի տարբերությունը, որ առկա էր եկվորների և տեղաբնակների միջև, երկար ժամանակ թույլ չէր տալիս ավարտել ձուլման գործընթացը: Երվանդ Լալայանի նկարագրած ժամանակաշրջանում արդեն սկսվել էր ֆիզիկական հաշվեհարդարի ու ահաբեկման գործընթացը, որի դրսևորումներից էին` լեզու և ականջ կտրելը, մարդկանց առևանգումը և, ի վերջո, սպանությունները: Այս ամենը չկարողացան ընկճել վելցիներին: Օգտագործելով բազմադարյա փորձը, նրանք կարողացան ելք գտնել ստեղծված իրավիճակից: Շատ լավ գիտակցելով, որ միայն հավատափոխությունը կարող է տանել թուրքացման, նրանք սկսեցին հակառակը համոզել թուրքերին, որ հավատը երկրորդական է, իսկ ահա փոխելով լեզուն` իրենք ,,կդառնան թուրք,,: Թուրքերը, որքան էլ անսովոր է, հավատացին վելցիներին, արդյունքում` հայկական մի ստվար զանգված փրկվեց ֆիզիկական բնաջնջումից: Հաջորդ քայլով` օգտագործելով ավանդական կապերը եվրոպական պետություւնների հետ, նրանք իրենց վրա հրավիրեցին կաթոլիկ միսիոներների ուշադրությունը և նրանց օգնությամբ սկսեցին կաթոլիկություն ընդունել, որին թուրքական իշխանությունները մեծ ընդդիմություն ցույց չտվեցին, նկատի առնելով վելցիների թրքախոսությունը: Վատիկանի բարձր հովանավորությունը վերջնականապես փրկեց նրանց բնաջնջումից: Թուրքերից հարյուր տարի պահանջվեց հասկանալու իրենց գործած սխալը:
1918 թվականի մեծ արշավանքների ժամանակ Ջավախքում նախկին վելցիներից ստացած ծանր հարվածներից մազապուրծ թուրքական ջոկատները, Արտահան հասնելով որոշեցին ուղղել հարյուրամյա սխալը` մահմեդականացնելով Վելում մնացած փոքրաթիվ հայերին, որոնք հետագայում ձուլվելով թուրքերին` մի փոքր էլ մոտեցրին նրանց եվրոպացիներին:
Հարյուրամյակների ընթացքում դիմափոխված Թուրքիան, այսօր ձգտում է դեպի Եվրոհամայնք:
Ա.Կ.
